[ Pobierz całość w formacie PDF ]
do wyprowadzenia czynów z praw potrzebny
jest rozum, przeto wola nie jest niczym innym
jak praktycznym rozumem. Jeżeli rozum skłania
wolę nieodparcie, to czyny takiej istoty, poznane
jako obiektywnie konieczne, są także konieczne
subiektywnie, tzn. wola jest władzą wybierania
tego tylko, co rozum poznaje niezależnie od
skłonności jako prak-[37] tycznie konieczne, tj.
jako dobre. Jeżeli zaś rozum sam przez się
skłania wolę w niedostatecznej mierze, jeżeli
podlega ona jeszcze subiektywnym warunkom
(pewnym pobudkom), które nie zawsze
zgadzają się z obiektywnymi; jednym słowem,
jeżeli wola sama 413 w sobie nie zgadza się w
pełni z rozumem (co u człowieka rzeczywiście
zachodzi), to czyny, poznane obiektywnie jako
konieczne, są subiektywnie przypadkowe, a
skłanianie takiej woli według praw
obiektywnych jest przymusem; tj. stosunek
praw obiektywnych do woli. niezupełnie dobrej
przedstawiamy sobie jako skłanianie woli istoty
rozumnej wprawdzie przez racje rozumowe,
którym jednakże wola ta z natury swej nie-
koniecznie jest posłuszna.
Przedstawienie obiektywnej zasady, o ile
drugie od jego zasad ze względu na
Wszystkie imperatywy wyrażają powinność i
skłonności, ponieważ rozum podaje tylko
wskazują przez to na stosunek obiektywnego
prawa rozumu do woli, której co do jej
subiektywnej własności prawo to nie określa z
koniecznością (wskazują na przymus). Mówią
one, że byłoby dobrze coś uczynić lub czegoś
zaniechać, ale mówią to woli, która nie zawsze
dla- [38] tego coś czyni, że przedstawia się jej,
iż dobrze jest tak postąpić. Praktycznie dobre
jest zaś to, co skłania wolę za pomocą
przedstawień rozumu, a więc nie z
subiektywnych przyczyn, lecz obiektywnie, tj. na
mocy zasad mających ważność dla każdej
rozumnej istoty jako takiej. Różni się ono od
tego, co przyjemne, jako tego, co na wolę wpływ
wywiera jedynie za pomocą uczucia
(Empfindung),z przyczyn wyłącznie subiek-
tywnych, które mają ważność tylko dla zmysłu
tej lub owej istoty, a niejako zasada rozumu,
która dla każdego jest obowiązująca *.
Doskonale dobra wola podlegałaby więc
również [39] obiektywnym prawom (dobra),
jednakowoż nie mogli- 4i4 byśmy dlatego
przedstawiać jej sobie jako zmuszonej
* Zależność władzy pożądania od uczuć
(Empfindung) nazywa się skłonnością, która
przeto dowodzi zawsze jakiejś potrzeby.
Zależność zaś woli, dającej się skłonić
przypadkowo, od zasad rozumu nazywa się
zainteresowaniem jej w czymś (Interesse).
Występuje ono więc tylko w woli zależnej,
która nie sama z siebie jest zawsze zgodna z
rozumem; w wypadku woli boskiej nie można
sobie pomyśleć żadnego zainteresowania. Atoli
także wola ludzka może być w czymś
zainteresowana, nie działając dlatego jeszcze
wcale z interesu. Pierwsze oznacza
praktyczne zainteresowanie w czynie, drugie
patologiczne zainteresowanie przedmiotem
czynu. Tamto wskazuje tylko na zależność
woli od zasad rozumu samego dla siebie, to
41
. Przejście do metafizyki moralności Pr&jście do metafizyki moralności
40
przedmiotu, lecz tylko do samego czynu i jego
do działań zgodnych z prawem, ponieważ ona
zasady (prawa).
sama z siebie, odpowiednio do swej subiektywnej
własności, może być skłoniona tylko przez
przedstawienie dobra. Dlatego dla boskiej, i w
ogóle dla świętej woli, imperatywy nie posiadają
ważności; powinność jest tutaj nie na miejscu,
ponieważ wola już sama z siebie jest z
koniecznością zgodna z prawem. Z tego powodu
imperatywy są tylko formułami, mającymi
wyrazić stosunek obiektywnych praw woli w
ogóle do subiektywnej niedoskonałości woli tej
lub owej istoty rozumnej, np. woli człowieka.
Wszelkie imperatywy nakazują albo
hipotetycznie, albo kategorycznie. W
pierwszym wypadku przedstawiają praktyczną
konieczność możliwego czynu jako środka
prowadzącego do czegoś innego, czego chcemy
(albo przynajmniej możemy chcieć). Katego-
rycznym byłby imperatyw, który przedstawiałby
czyn jako sam w sobie, bez względu na inny cel,
jako obiektywnie konieczny.
Ponieważ każde prawo praktyczne przedstawia
moż-140] liwy czyn jako dobry i dlatego jako
konieczny dla podmiotu dającego się praktycznie
kierować rozumem, przeto wszystkie imperatywy
są formułami określającymi czyn, który jest
konieczny według zasady dobrej woli
jakiegokolwiek rodzaju. Gdyby czyn był dobry
tylko jako środek do czegoś innego, w takim
praktyczne prawidło, w jaki sposób zaradzić
potrzebie skłonności. W pierwszym wypadku
interesuje mnie czyn, w drugim 414 przedmiot
czynu (o ile mł jest przyjemny).
Widzieliśmy ' w poprzednim rozdziale, że przy
postępowaniu z obowiązku należy baczyć na
przykładanie wagi (das Interesse) nie do
razie imperatyw jest hipotetyczny1; jeżeli przed-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]