[ Pobierz całość w formacie PDF ]
się człowiekowi, poniewa\ jest człowiekiem, ze względu na jego wzniosłą godność. To, co nale\y się
człowiekowi, musi gwarantować mo\liwość prze\ycia i wniesienia czynnego wkładu w dobro wspólne
ludzkości.
W warunkach Trzeciego Zwiata zachowują swą wagę, a w niektórych wypadkach muszą dopiero
zostać osiągnięte, cele wskazane przez encyklikę Rerum novarum, by nie sprowadzać ludzkiej pracy i
samego człowieka do poziomu zwykłego towaru: płaca wystarczająca na utrzymanie rodziny;
ubezpieczenia społeczne dla ludzi starych i bezrobotnych, odpowiednia ochrona warunków pracy.
35. Otwierają się tu wielkie i bogate mo\liwości zaanga\owania oraz walki w imię sprawiedliwości dla
związków zawodowych i innych organizacji pracowniczych, które bronią praw ludzi pracy i ochraniają
ich podmiotowość, spełniając jednocześnie istotną funkcję kulturową. Nale\y umo\liwić pracownikom
uczestniczenie w sposób bardziej pełny i godny w \yciu Narodu i wspierać ich w procesie rozwoju.
W tym sensie słusznie mo\na mówić o walce z ustrojem gospodarczym rozumianym jako system
zabezpieczający absolutną dominację kapitału oraz własności narzędzi produkcji i ziemi nad
podmiotowością i wolnością pracy człowieka73. W walce z tym systemem, modelem alternatywnym nie
jest system socjalistyczny, który w rzeczywistości okazuje się kapitalizmem państwowym, lecz
społeczeństwo, w którym istnieją: wolność pracy, przedsiębiorczość i uczestnictwo. Tego rodzaju
społeczeństwo nie przeciwstawia się wolnemu rynkowi, ale domaga się, by poprzez odpowiednią
kontrolę ze strony sił społecznych i państwa było zagwarantowane zaspokojenie podstawowych
potrzeb całego społeczeństwa.
Kościół uznaje pozytywną rolę zysku jako wskaznika dobrego funkcjonowania przedsiębiorstwa: gdy
przedsiębiorstwo wytwarza zysk, oznacza to, \e czynniki produkcyjne zostały właściwie zastosowane a
odpowiadające im potrzeby ludzkie zaspokojone. Jednak\e zysk nie jest jedynym wskaznikiem
dobrego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Mo\e się zdarzyć, \e mimo poprawnego rachunku
ekonomicznego, ludzie, którzy stanowią najcenniejszy majątek przedsiębiorstwa, są poni\ani i obra\a się
ich godność. Jest to nie tylko moralnie niedopuszczalne, lecz na dłu\szą metę musi te\ negatywnie
odbić się na gospodarczej skuteczności przedsiębiorstwa. Celem zaś przedsiębiorstwa nie jest po prostu
wytwarzanie zysku, ale samo jego istnienie jaku wspólnoty ludzi, którzy na ró\ny sposób zdą\ają do
zaspokojenia swych podstawowych potrzeb i stanowią szczególną grupę słu\ącą całemu
społeczeństwu. Zysk nie jest jedynym regulatorem \ycia przedsiębiorstwa; obok niego nale\y brać pod
uwagę czynniki ludzkie i moralne, które z perspektywy dłu\szego czasu okazują się przynajmniej równie
istotne dla \ycia przedsiębiorstwa.
Przekonaliśmy się, \e nie do przyjęcia jest twierdzenie, jakoby po klęsce socjalizmu realnego
kapitalizm pozostał jedynym modelem organizacji gospodarczej. Nale\y obalać bariery i monopole,
które wielu narodom nie pozwalają na włączenie się w ogólny proces rozwoju i wszystkim jednostkom
i narodom zapewnić podstawowe warunki uczestnictwa w nim. Osiągnięcie tego celu wymaga
planowych i odpowiedzialnych działań całej wspólnoty międzynarodowej. Narody silniejsze muszą
nauczyć się dawać słabszym szansę włączenia się w \ycie międzynarodowe, a narody słabsze muszą
umieć wykorzystywać tego rodzaju okazje, tak\e za cenę koniecznych wysiłków i ofiar, zapewniając
stabilność sytuacji politycznej i gospodarczej oraz pewność perspektyw na przyszłość, dbając o
doskonalenie kwalifikacji własnych pracowników i kształcenie przedsiębiorców kompetentnych i
świadomych swej odpowiedzialności74.
Podejmowane obecnie w tym zakresie wysiłki utrudnia powa\ny, w znacznej mierze jeszcze nie
rozwiązany problem zagranicznego zadłu\enia krajów najubo\szych. Niewątpliwie zasada, \e długi
winny być spłacane, jest słuszna; \ądać jednak lub oczekiwać spłaty, gdy to narzucałoby w istocie
decyzje polityczne skazujące całe narody na głód i rozpacz nie byłoby rzeczą godziwą. Nie mo\na
wymagać, by zaciągnięte długi były spłacane za cenę zbyt dotkliwych wyrzeczeń. W takich
sytuacjach nale\y poszukiwać sposobów i to w niektórych przypadkach ju\ się czyni zmniejszenia,
odroczenia czy nawet umorzenia długu, zgodnie z podstawowym prawem narodów do istnienia i
postępu.
36. Wypada teraz zwrócić uwagę na specyficzne problemy i zagro\enia, które powstają w
najbardziej rozwiniętych strukturach gospodarczych i wią\ą się z ich charakterystycznymi cechami. W
poprzednich fazach rozwoju człowiek \ył zawsze w obliczu konieczności: jego potrzeby były nieliczne,
narzucone poniekąd przez obiektywne struktury jego cielesnej natury, działalność zaś gospodarcza była
nastawiona na ich zaspokojenie. Jest jednak oczywiste, \e dziś problem polega nie tylko na tym, by
dostarczyć człowiekowi odpowiednią ilość dóbr, ale tak\e by zaspokoić zapotrzebowanie na jakość:
jakość towarów produkowanych i konsumowanych, jakość usług, z których się korzysta, jakość
środowiska naturalnego i \ycia w ogóle.
Dą\enie do coraz lepszych i bardziej zadowalających warunków \ycia i coraz większej zamo\ności
jest samo w sobie uzasadnione; trudno jednak nie podkreślić związanych z tym etapem rozwoju nowych
obowiązków i niebezpieczeństw. W sposobie powstawania i określania nowych potrzeb zawsze się
wyra\a mniej lub bardziej słuszna koncepcja człowieka i jego prawdziwego dobra. Poprzez decyzje
dotyczące produkcji i konsumpcji ujawnia się określona kultura jako ogólna koncepcja \ycia. To właśnie
tutaj powstaje zjawisko konsumizmu. Określając nowe potrzeby i nowe sposoby ich zaspokajania,
koniecznie nale\y się kierować integralną wizją człowieka, która ogarnia wszystkie wymiary jego istnienia
i która wymiary materialne i instynktowne podporządkowuje wewnętrznym i duchowym. Natomiast
odwoływanie się bezpośrednio do jego instynktów i ignorowanie na ró\ne sposoby jego wolnej i
świadomej natury osobowej mo\e prowadzić do wytworzenia nawyków konsumpcyjnych i stylów \ycia
obiektywnie niegodziwych lub szkodliwych dla fizycznego i duchowego zdrowia. W samym systemie
gospodarczym nie ma kryteriów pozwalających na poprawne odró\nienie nowych i doskonalszych
form zaspokajania ludzkich potrzeb od potrzeb sztucznie stwarzanych, przeszkadzających kształtowaniu
się dojrzałej osobowości. Dlatego pilnie potrzebna jest tu wielka praca na polu wychowania i kultury,
obejmująca przygotowanie konsumentów do odpowiedzialnego korzystania z prawa wyboru,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]