[ Pobierz całość w formacie PDF ]
kiej.
Nazwy gatunków nale�� zwykle do j�zyka-po�rednika wszystkich uczestników
komunikacji literackiej, stanowi� jakby dobro wspólne autora i czytelnika, krytyka
i badacza, wykonawcy i edytora. Doros"a publiczno�� literacka rzadko interweniuje
w porz�dek nazw gatunkowych niecz�sto te� wybór nazwy uzale�niony jest od gu-
stów czytelniczych; w komunikacji dzieci�cej , odwrotnie, o nomenklaturze gatun-
kowej decyduj� w"a�ciwo�ci mowy dziecka: obyczaje j�zykowe odbiorcy. S"ownik
genologiczny wiedzy o literaturze dla dzieci odznacza si� sui generis infantylno�ci�;
szereg nazw pochodzi wprost z gier i zabaw dzieci�cych; terminy uk"adane przez
doros"ych (pisarzy czy krytyków) usi"uj� na�ladowa� s"ówka charakterystyczne
dla sposobu mówienia m"odocianego czytelnika. A wi�c: ko"ysanka ( zasypian-
ka ), rozbudzanka , wyliczanka , wykrzykanka , klaskanka , pleciuga ,
skr�tacz j�zyka 41; oczywi�cie piosenka i wierszyk (który jednak nie wyeli-
minowa" z obiegu doros"ego terminu wiersz ). Jerzy Cie�likowski poszukuj�c
odpowiedniej nazwy dla specyficznej formy gatunkowej, w której nast�pi"o zespo-
lenie regu" bajki i ba�ni , si�ga do tej samej grupy deminutywów proponuje
mówi� o bajeczce 42. Julian Przybo� nazywa" swoje wiersze pisane dla córki Uty
(albo razem z Ut�) rymowankami ; tym samym poj�ciem pos"uguje si� Jerzy Fi-
cowski, wyodr�bniaj�c nadto jako odmian� specjaln� tak zwan� rymowank� dziw-
n� (lub bajdurk� ), w której na pozycjach klauzulowych znajduj� si� s"owa i wy-
ra�enia homonimiczne, np.:
Pewien �ar"ok niena�arty
raz wyg"odnia" nie na �arty
i wywiesi" szyld na p"ocie,
�e ochot� ma na p"ocie 43.
Nazwy tego rodzaju, wyst�puj�ce w pracach krytycznych i w samych tekstach li-
terackich (jako sygna"y metaj�zykowe), daj� uczestnikom tej gry gry z dzieckiem
w roli g"ównej poczucie odr�bno�ci systemu, którym si� pos"uguj�. Wi�kszo��
wspomnianych tu nazw, zrozumia"ych dla nadawcy i odbiorcy, nie wyst�puje w j�-
zyku doros"ych na prawach samodzielnej formy j�zykowej: do�� powiedzie�, �e
S"ownik j�zyka polskiego odnotowuje wprawdzie ko"ysank� czy bajeczk� , ale
nie zna ani wyliczanki , ani rymowanki , ani skr�tacza j�zyka , nie mówi�c ju�
o tak specyficznym gatunku w gatunku , jak mruczanki Kubusia Puchatka. Po-
wiedzie� by mo�na, i� ca"a poetyka literatury dla dzieci w swej terminologii egzy-
29
stuje na prawach zdrobnienia systemu leksykalnego doros"ych, stanowi�c jakby re-
zerwat derywatów , przy czym to, co w mowie oficjalnej jest form� okazjonaln�
i znikliw� , w leksykonie komunikacji dzieci�cej tworzy zbiór symboli ustabilizo-
wanych i autonomicznych.
Dzieci�ce nazwy gatunkowe jak wszelkie nazwy w tej funkcji maj� niejedna-
kowy, by tak rzec, stopie� genologiczno�ci . Je�eli jednak przyjmiemy, i� gatunek
literacki jest przede wszystkim modelem s y t u a c j i k o m u n i k a c y j n e j,
a wi�c projekcj� postaw nadawcy i odbiorcy wobec tekstu, b�dziemy musieli przy-
zna�, i� wi�kszo�� przytoczonych tu nazw spe"nia wszelkie warunki terminu geno-
logicznego.
Zilustrujmy to na wybranym przyk"adzie. Analizuj�c seri� wydawnicz� Poczytaj
mi, mamo Halina Skrobiszewska pisze:
Bardzo skromna seria tzw. �poczytajek� jest tylko jedn� z wielu istniej�cych
dzi� w �Naszej Ksi�garni� serii prowadz�cych do nawi�zania trwa"ych kontaktów
dziecka z ksi��k� 44.
Mechanizm retoryki generatywnej dzia"a tu wedle prostych regu", mianowicie, na
w e j � c i u znajduje si� tekst wypowiedzi dziecka (w mowie niezale�nej): poczy-
taj mi, mamo na w y j � c i u natomiast (jakby w mowie pozornie zale�nej) po-
jawia si� nazwa, która nale�y ju� wprawdzie do j�zyka-po�rednika dzieci i doro-
s"ych ( obs"uguje zarówno dziecko, jak i mam�), ale sufiks produktywny wi��e j�
nadal ze �wiatem s"ówek dzieci�cych: poczytajka .
S"owo to wskazuje bez w�tpienia na sytuacj� przekazu j�zykowego w komunika-
cji literackiej. Poczytajka , jako tekst drukowany, dociera do odbiorcy w kszta"cie
niezmiennym (kanonicznym) inaczej ni� narracje z pami�ci i jednocze�nie, tak jak
narracje z pami�ci , wymaga obecno�ci wykonawcy-po�rednika. Z kolei prefiks
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
